W roku 2011 prestiżową Nagrodą Edytorską im. Juliusza Żuławskiego przyznawaną przez PEN Club uhonorowany został Profesor Roman Loth, historyk literatury, bibliograf, edytor naukowy, członek założyciel i wieloletni prezes Stowarzyszenia Przyjaciół Twórczości Jana Kasprowicza, jeden z największych współczesnych kasprowiczologów, autor opracowania pomnikowej edycji krytycznej pism poety.
Uroczystość wręczenia Nagrody, która odbyła się 31 marca w Domu Literatury na Krakowskim Przedmieściu w Warszawie, zgromadziła wielu wybitnych przedstawicieli dyscyplin humanistycznych; wśród gości obecni byli także członkowie Stowarzyszenia.
W przemowie inauguracyjnej prezes PEN Clubu Adam Pomorski podkreślił, że ufundowana przez Bank PKO SA Nagroda Edytorska - od tego roku nosząca imię Juliusza Żuławskiego - jest jedynym tego typu i tej rangi wyróżnieniem przyznawanym w Polsce. Wręczając nagrodę, Pomorski przewrotnie podkreślił, że towarzyszy mu pewność, iż Profesor Roman Loth jako nauczyciel pokoleń edytorów, człowiek będący uosobieniem wszystkiego, co w dziedzinie edytorstwa najcenniejsze, jest jej laureatem "już od stu lat". Wyróżnienie - podkreślił Pomorski - ma być hołdem za wkład Profesora w ocalenie ciągłości kultury polskiej oraz uhonorowaniem pracy całego jego życia. Zostało przyznane - jak zaświadcza odczytana przez prezesa PEN Clubu formuła, wypisana na wręczonym Profesorowi dyplomie - "w poczuciu wielkości dzieła badacza i edytora pism Kasprowicza i Lechonia, dziejopisa i biografa Franza Fiszera i Wieniawy-Długoszewskiego; w przekonaniu o fundamentalnym dla polskiej filologii i literatury znaczeniu jego koncepcji tekstologii i edytorstwa, w podziwie dla prac biograficznych i bibliograficznych godnych Estreicherowskich i Korbutowskich tradycji".
Laudacje dla laureata wygłosili wybitni uczeni, koledzy z Instytutu Badań Literackich PAN - kolejno - edytor literatury staropolskiej prof. Adam Karpiński oraz historyk literatury polskiej, znawczyni problematyki pozytywizmu, prof. Grażyna Borkowska. Pierwszy z laudatorów z całą mocą podkreślił rangę i fundamentalne znaczenie profesji, którą od kilkudziesięciu lat trudni się Roman Loth - badacz niezwykle skrupulatny, precyzyjny, zasługujący na miano "edytora totalnego", przypomniał także o szczególnym miejscu, jakie w dorobku tegorocznego laureata zajmuje "praca najwyższej próby" - monumentalne wydanie Pism zebranych Jana Kasprowicza - można powiedzieć opus vitae. Prof. Borkowska w swoim słowie pochwalnym zarysowała zebranym z jednej strony portret Profesora Lotha-pracownika IBL PAN, człowieka szczerze ceniącego sobie środowisko własnego naukowego rozwoju, zbiorowość, do której przynależy, z drugiej - wizerunek Lotha-kronikarza, rejestratora ulotnych śladów transmisji kultury.
Dziękując za przyznane wyróżnienie, Profesor wyznał, że wielką radością i satysfakcją jest spotkać się z uznaniem ze strony takiej instytucji, jaką jest PEN Club - agenda kulturalna, która zdaje się mieć najwięcej kompetencji w ocenie prac związanych z literaturą. Wyraził też nadzieję, że trud, jaki włożył w opracowania wydań (z Pismami zebranymi Jana Kasprowicza na czele), a także próby sformułowania teoretycznych, a zatem w zamierzeniu i uniwersalnych dyrektyw metodologicznych, nie pójdą na marne. Profesor zrekonstruował pokrótce przebieg swojego naukowego życia, uwzględniając zwłaszcza moment, w którym po raz pierwszy zetknął się z problematyką tekstologiczną. Przywołał także pamięć swoich znakomitych poprzedników, mistrzów, przyjaciół, którzy mieli bezpośredni wpływ na kształtowanie się jego naukowej drogi - Konrada Górskiego, Czesława Zgorzelskiego, Edmunda Jankowskiego, Jana Józefa Lipskiego, Zbigniewa Golińskiego. Zauważył, że edytorstwo naukowe to dziedzina będąca obecnie w rozkwicie, o czym świadczy dająca się zauważyć wielość podejmowanych inicjatyw badawczych.
Wciąż zgłaszane są odkrywcze koncepcje i propozycje metodologiczne, wiele materiałów, tekstowych świadectw ciągle czeka w archiwach na swoich odkrywców i edytorów. Mimo wielości stanowisk teoretycznych we współczesnej refleksji tekstologiczno-edytorskiej pewna dyrektywa nieprzerwanie utrzymuje swoją moc - zaakcentował badacz - jest nią zasada "lojalności wobec autora" i obowiązek oddania prawdy autorsko usankcjonowanego tekstu.
Nagroda Edytorska przyznawana jest od 1978 roku z inicjatywy Juliusza Żuławskiego, prezesa PEN Clubu w latach 1978-1990. Do tej pory otrzymali ją między innymi tak wybitni edytorzy dzieł literatury polskiej, jak Juliusz Wiktor Gomulicki, Paweł Hertz, Czesław Zgorzelski czy Konrad Górski. W roku ubiegłym wyróżnienie przypadło Marii Bokszczanin, edytorce Listów Henryka Sienkiewicza.
Roman Loth urodził się w 1931 roku w Warszawie, gdzie uczęszczał do Szkoły Powszechnej im. Mikołaja Reja. Od 1943 był członkiem Szarych Szeregów, po powstaniu warszawskim zamieszkał w Radomiu, tam też - w 1949 roku zdał maturę w Gimnazjum i Liceum im. Jana Kochanowskiego. W latach 1949-1954 studiował polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim, w 1951 roku związał się z Instytutem Badań Literackich, gdzie od 1962 roku pracował kolejno - w Dziale Dokumentacji Naukowej Literatury Polskiej końca XIX i XX wieku, w Pracowni Dokumentacji Literatury Współczesnej oraz - przez wiele lat pełniąc funkcję kierownika - w Centrum Informacji Literaturoznawczej, z którym współpracuje do dziś. Wieloletni członek Komitetu Nauk o Literaturze Polskiej PAN, Rady Naukowej IBL PAN, Rady Naukowej Instytutu Filologii Polskiej UW. Jest członkiem założycielem Stowarzyszenia Przyjaciół Twórczości Jana Kasprowicza, członkiem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, Towarzystwa Popierania i Krzewienia Nauki, Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza, a od 1992 roku także członkiem PEN Clubu. Zasiada w radzie programowej "Polskiego Słownika Biograficznego", "Rocznika Mazowieckiego" oraz serii "Biblioteka Narodowa". Jest autorem i współautorem wielu prac redakcyjnych, kompendiów z zakresu nauk pomocniczych literaturoznawstwa - m.in. Przewodnika polonisty (3 wydania), koordynował pracę nad biobibliograficznym słownikiem Dawni pisarze polscy od początków piśmiennictwa do Młodej Polski. Owocem jego wieloletnich doświadczeń w pracy edytorskiej stał się wydany w 2006 roku podręcznik Podstawowe pojęcia i problemy tekstologii i edytorstwa naukowego.
W kręgu naukowych zainteresowań Profesora od początku uprzywilejowane miejsce zajmował Jan Kasprowicz. Prowadzone przez Lotha wnikliwe badania faktograficzne przyniosły szereg ważnych ustaleń biograficznych dotyczących poety i zostały opublikowane w książce Młodość Jana Kasprowicza z 1962 roku oraz w powstającej do roku 1970 Kronice życia i twórczości Jana Kasprowicza [cz. 1]: 1860-1901 (maszynopis w Bibliotece IBL PAN), która stała się podstawą nadania Profesorowi tytułu doktora nauk humanistycznych.
Owocem współpracy z wybitnym kasprowiczologiem Janem Józefem Lipskim stał się projekt krytycznego wydania Pism zebranych poety. Edycja, zaplanowana na dziewięć tomów (do dziś opublikowano siedem) ukazuje się w opracowaniu Lotha od 1973 roku w Wydawnictwie Literackim. Pierwsze dwa tomy edycji - co było - jak podkreślił w swojej laudacji prof. Adam Karpiński - swego rodzaju precedensem w systemie nadawania stopni i tytułów naukowych - stały się podstawą habilitacji uczonego. Przygotowaniu edycji naukowej towarzyszyło opracowanie wzorcowo sporządzonej bibliografii kasprowiczowskiej, która ukazała się jako część II 18 tomu serii Nowy Korbut, a także redakcja wydań popularnych - m.in. "Małej Serii Kasprowiczowskiej" czy wydanego w zeszłym roku przez nasze Stowarzyszenie tomu Mój świat. W swoim dorobku Profesor Roman Loth ma także m.in. przygotowanie do druku Wspomnień o Janie Kasprowiczu, Poezji zebranych i Dziennika Jana Lechonia, wydanie wierszy Edwarda Szymańskiego, opracowanie wspomnień Bolesława Wieniawy-Długoszewskiego i wspomnień o Franciszku Fiszerze. Uczestniczył także w pracach zespołu zajmującego się opracowaniem Słownika współczesnych pisarzy polskich, za co w 1966 roku został uhonorowany Nagrodą Wydziału I Nauk Społecznych PAN.
Wkładu Profesora Lotha w zachowanie Kasprowiczowskiego dziedzictwa nie sposób przecenić. Jak każdy wielkiej klasy uczony nie zamyka się wyłącznie w hermetycznym środowisku naukowców, za murami badawczych instytucji. Od początku istnienia naszego Stowarzyszenia aktywnie działa w jego strukturach, przez wiele lat pełnił funkcję prezesa (obecnie wchodzi w skład Zarządu Głównego), swoją troską obejmuje znajdujące się na Harendzie archiwum.
K.J.
Członkowie Stowarzyszenia serdecznie gratulują Profesorowi prestiżowego wyróżnienia, dziękują za Jego wieloletnią i ważną pracę naukową i popularyzatorską, życzą także wszelkiej pomyślności.
(Informacje biograficzne przygotowano na podstawie publikacji: Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny, pod red. J. Czachowskiej i A. Szałagan, t.: 5: L-M, Warszawa 1997, s. 134-136).
Zarząd Stowarzyszenie Przyjaciół Twórczości Jana Kasprowicza dziękuje Panu Karolowi Jaworskiemu, za reprezentowanie Stowarzyszenia podczas uroczystości wręczenia nagrody Profesorowi Romanowi Lothowi. Dziękujemy za cenną relację!
_s.jpg)
